Đau họng là một trong những triệu chứng rất thường gặp, có thể xuất hiện do cảm lạnh, cảm cúm, viêm họng do vi khuẩn hoặc các yếu tố kích thích khác. Khi bị đau họng, người bệnh thường muốn tìm ngay một loại thuốc để giảm khó chịu. Tuy nhiên, không phải thuốc nào cũng phù hợp và an toàn. Việc lựa chọn đúng thuốc cần dựa trên nguyên nhân gây bệnh và tình trạng cụ thể của mỗi người. Dưới đây là những nhóm thuốc thường được sử dụng trong điều trị đau họng, cùng với cách dùng và lưu ý quan trọng.
1. Thuốc giảm đau, hạ sốt, kháng viêm
Paracetamol và Ibuprofen là hai loại thuốc phổ biến nhất để giảm đau họng.
- Paracetamol: Có tác dụng hạ sốt và giảm đau mức độ nhẹ đến trung bình. Thường được dùng trong trường hợp đau rát họng kèm theo sốt, nhức mỏi cơ thể. Paracetamol tương đối an toàn nếu dùng đúng liều, nhưng cần tránh lạm dụng vì có thể gây hại gan.
- Ibuprofen: Thuộc nhóm thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs). Ngoài tác dụng giảm đau và hạ sốt, Ibuprofen còn giúp giảm viêm tại niêm mạc họng. Thuốc này có thể hữu ích khi đau họng sưng đỏ, viêm nhiều. Tuy nhiên, người có bệnh dạ dày, gan, thận hoặc phụ nữ mang thai cần thận trọng.
Khi nào nên ưu tiên kết hợp thuốc giảm đau hạ sốt?
Trong trường hợp đau họng đi kèm sốt cao, đau nhức toàn thân, việc sử dụng Paracetamol hoặc Ibuprofen sẽ giúp bệnh nhân dễ chịu hơn, ngủ ngon và hồi phục nhanh. Ngược lại, nếu đau họng nhẹ, không sốt, có thể chưa cần dùng đến thuốc.
2. Thuốc ngậm và thuốc xịt họng
Ngoài thuốc uống, nhiều bệnh nhân được khuyên dùng thuốc ngậm hoặc thuốc xịt để giảm đau rát tại chỗ.
- Thuốc ngậm: Thường chứa các thành phần như menthol, lidocain hoặc chất kháng khuẩn. Menthol giúp tạo cảm giác mát, làm dịu họng. Lidocain có tác dụng gây tê nhẹ, giảm đau rát nhanh. Một số viên ngậm còn bổ sung tinh dầu thảo dược như gừng, bạc hà, cam thảo. Tuy nhiên, không nên ngậm quá nhiều trong ngày để tránh kích ứng niêm mạc hoặc tác dụng phụ từ hoạt chất.
- Thuốc xịt họng: Có chứa hoạt chất kháng viêm, sát khuẩn hoặc gây tê nhẹ. Thuốc xịt giúp tiếp cận trực tiếp vùng viêm, giảm nhanh đau rát và sưng đỏ. Tuy nhiên, việc lạm dụng có thể làm khô họng, thậm chí gây kích ứng. Người bệnh nên tuân theo hướng dẫn sử dụng, không xịt liên tục nhiều lần.
3. Kháng sinh – có phải lúc nào đau họng cũng cần?
Một trong những hiểu lầm phổ biến là cứ đau họng thì phải uống kháng sinh. Thực tế, phần lớn trường hợp đau họng là do virus (cảm lạnh, cảm cúm) và kháng sinh hoàn toàn không có tác dụng với virus.
Khi nào bác sĩ chỉ định kháng sinh?
- Đau họng do nhiễm vi khuẩn, đặc biệt là liên cầu khuẩn (Streptococcus pyogenes).
- Triệu chứng: đau họng nặng, sốt cao, mủ trắng ở amidan, hạch cổ sưng đau.
- Kết quả xét nghiệm nhanh hoặc cấy dịch họng dương tính với liên cầu khuẩn.
Nguy cơ của việc tự ý dùng kháng sinh:
- Không làm bệnh nhanh khỏi nếu nguyên nhân do virus.
- Gây kháng thuốc, khiến vi khuẩn “lờn thuốc” và khó điều trị về sau.
- Có thể gây tác dụng phụ như tiêu chảy, nổi mẩn, dị ứng, ảnh hưởng gan thận.
Các nhóm kháng sinh thường dùng trong viêm họng do vi khuẩn:
- Penicillin hoặc Amoxicillin: lựa chọn hàng đầu.
- Cephalosporin, Macrolid (Azithromycin, Clarithromycin) khi người bệnh dị ứng penicillin.
Lưu ý: Kháng sinh phải do bác sĩ kê đơn sau khi xác định nguyên nhân. Người bệnh tuyệt đối không tự ý mua và dùng.
4. Thuốc ho và thuốc giảm kích ứng họng
Đau họng thường đi kèm với ho, đặc biệt là ho khan, ho nhiều gây rát và mất ngủ. Lúc này, một số loại thuốc hỗ trợ có thể giúp giảm kích ứng.
- Thuốc ho thảo dược, siro giảm ho: Chứa mật ong, cam thảo, gừng, lá thường xuân… có tác dụng làm dịu niêm mạc, giảm rát họng, an toàn cho nhiều đối tượng.
- Thuốc ức chế phản xạ ho: Chỉ dùng khi ho quá nhiều, ảnh hưởng giấc ngủ hoặc sinh hoạt. Một số hoạt chất như dextromethorphan có thể được chỉ định. Tuy nhiên, thuốc này cần dùng theo hướng dẫn, không nên lạm dụng vì có thể gây tác dụng phụ.
Khi nào nên đi khám bác sĩ thay vì chỉ uống thuốc tại nhà?
Không phải mọi trường hợp đau họng đều cần đi khám ngay, vì đa số nguyên nhân là do virus và có thể tự khỏi sau vài ngày nghỉ ngơi, chăm sóc tại nhà. Tuy nhiên, có những dấu hiệu cảnh báo bệnh nặng mà người bệnh không nên bỏ qua:
- Sốt cao kéo dài trên 38,5-39°C: nếu sốt không giảm khi dùng thuốc hạ sốt thông thường, đây có thể là dấu hiệu nhiễm khuẩn hoặc biến chứng.
- Đau họng kéo dài hơn 7 ngày: đau họng do virus thường cải thiện sau 3-5 ngày. Nếu quá 1 tuần vẫn không khỏi, cần nghĩ đến nguyên nhân khác như viêm amidan mủ, viêm họng do liên cầu hoặc bệnh lý khác.
- Khó nuốt, đau khi nuốt, nước bọt chảy nhiều: có thể gợi ý tình trạng sưng viêm nặng hoặc áp xe quanh amidan.
- Nổi hạch ở cổ, hạch to và đau: thường liên quan đến nhiễm khuẩn.
- Khó thở, khò khè, sưng phù vùng cổ hoặc họng: là dấu hiệu cấp cứu, cần đến bệnh viện ngay.
Nếu có bất kỳ biểu hiện nào trong số này, người bệnh nên đi khám để được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời, tránh biến chứng nguy hiểm.
Cách chăm sóc tại nhà hỗ trợ thuốc điều trị
Bên cạnh việc dùng thuốc theo hướng dẫn, chăm sóc tại nhà đóng vai trò quan trọng giúp giảm đau họng và rút ngắn thời gian hồi phục.
Uống nhiều nước ấm
Nước ấm giúp làm dịu niêm mạc họng, giảm cảm giác khô rát. Uống đủ nước còn hỗ trợ cơ thể đào thải độc tố và tăng cường miễn dịch. Người bệnh nên tránh đồ uống lạnh, có gas hoặc chứa cồn vì có thể kích thích họng.
Súc miệng bằng nước muối loãng
Nước muối có tác dụng sát khuẩn nhẹ, giảm viêm, giảm phù nề niêm mạc. Nên súc miệng 2-3 lần mỗi ngày, đặc biệt sau khi ăn, để giữ họng sạch và giảm nguy cơ bội nhiễm.
Nghỉ ngơi và giữ ấm cơ thể
Cơ thể cần nhiều năng lượng để chống lại virus hoặc vi khuẩn. Nghỉ ngơi đầy đủ sẽ giúp hệ miễn dịch hoạt động tốt hơn. Đồng thời, giữ ấm vùng cổ, ngực và bàn chân cũng giúp cải thiện tình trạng đau họng.
Tránh khói bụi, khói thuốc và chất kích thích
Khói thuốc lá, rượu bia và môi trường ô nhiễm có thể làm họng khô và viêm nặng hơn. Người bệnh nên tránh xa các yếu tố này để hỗ trợ quá trình hồi phục.
Chế độ ăn uống hợp lý
Ưu tiên thực phẩm mềm, ấm, dễ nuốt như cháo, súp, canh hầm. Có thể bổ sung trái cây giàu vitamin C như cam, kiwi để tăng sức đề kháng. Tránh thức ăn cay nóng hoặc quá cứng vì dễ gây tổn thương niêm mạc họng.
Mẹo dân gian hỗ trợ
- Mật ong: có tác dụng kháng khuẩn nhẹ, làm dịu cổ họng. Có thể pha mật ong với nước ấm hoặc chanh. Tuy nhiên, không dùng mật ong cho trẻ dưới 1 tuổi.
- Gừng: có tính ấm, giúp giảm viêm và đau. Có thể pha trà gừng ấm, thêm chút mật ong.
- Chanh: giàu vitamin C, giúp tăng sức đề kháng. Nên dùng chanh pha loãng, tránh uống nước chanh quá chua gây kích ứng dạ dày.
Lưu ý: các biện pháp này chỉ mang tính hỗ trợ, không thay thế thuốc điều trị hoặc chỉ định của bác sĩ.
Những sai lầm thường gặp khi tự chữa đau họng
Trong thực tế, nhiều người có thói quen tự mua thuốc hoặc áp dụng các phương pháp truyền miệng mà không hiểu rõ tác hại. Những sai lầm phổ biến gồm:
Tự ý mua kháng sinh
Nhiều người nghĩ rằng đau họng là do vi khuẩn nên vội vàng mua kháng sinh. Tuy nhiên, phần lớn nguyên nhân là do virus. Dùng kháng sinh không đúng chỉ khiến vi khuẩn kháng thuốc, khó điều trị hơn sau này.
Uống quá liều thuốc giảm đau, hạ sốt
Paracetamol hay Ibuprofen tuy an toàn nhưng nếu dùng quá liều có thể gây tổn thương gan, thận, thậm chí nguy hiểm tính mạng. Người bệnh cần tuân thủ đúng liều lượng và khoảng cách giữa các lần uống.
Lạm dụng thuốc ngậm, thuốc xịt họng
Nhiều người nghĩ càng ngậm/xịt nhiều thì càng nhanh khỏi, nhưng thực tế có thể gây khô họng, kích ứng niêm mạc hoặc phản ứng phụ.
Tin vào “thuốc truyền miệng”
Các bài thuốc dân gian chưa được kiểm chứng, như uống rượu ngâm thảo dược hay dùng nguyên liệu lạ, có thể gây hại nhiều hơn lợi. Người bệnh cần chọn lọc thông tin và hỏi ý kiến bác sĩ trước khi áp dụng.
Đau họng là triệu chứng phổ biến và đa phần không nguy hiểm nếu được xử lý đúng cách. Người bệnh có thể tự chăm sóc tại nhà bằng việc uống nhiều nước ấm, súc miệng nước muối, nghỉ ngơi và ăn uống hợp lý. Thuốc giảm đau, hạ sốt hoặc thuốc ngậm, xịt họng có thể giúp giảm triệu chứng.
Tuy nhiên, điều quan trọng là không tự ý lạm dụng kháng sinh hoặc thuốc giảm đau và cần cảnh giác với các dấu hiệu bất thường như sốt cao, khó thở, đau họng kéo dài. Trong những trường hợp này, đi khám bác sĩ là lựa chọn an toàn để được chẩn đoán và điều trị đúng nguyên nhân.