Nguyên nhân ngủ dậy bị đau họng – khi nào cần đi khám?

Nhiều người gặp tình trạng sáng ngủ dậy bị đau rát họng, khô cổ, thậm chí nói chuyện khó khăn trong vài giờ đầu ngày. Dù triệu chứng có thể tự hết sau đó, nhưng nếu xảy ra thường xuyên, nó có thể ảnh hưởng đến sinh hoạt và sức khỏe. Vậy nguyên nhân do đâu và cách khắc phục như thế nào? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn.

1. Ngủ dậy bị đau họng là do đâu?

1.1. Ngủ với miệng mở

Khi ngủ, việc vô thức thở bằng miệng khiến không khí khô đi trực tiếp vào khoang họng mà không được làm ẩm qua mũi như bình thường. Luồng không khí này sẽ làm khô lớp niêm mạc họng, khiến vùng họng dễ bị kích ứng, sưng đỏ và đau rát sau khi thức dậy.

Nếu thói quen này diễn ra trong thời gian dài, niêm mạc họng có thể bị tổn thương nhẹ liên tục, từ đó hình thành tình trạng viêm họng mạn tính nhẹ. Ngoài ra, thở miệng còn làm tăng nguy cơ hít phải vi khuẩn hoặc dị nguyên từ môi trường, làm trầm trọng thêm tình trạng viêm.

1.2. Nhiễm khuẩn hoặc virus

Ngủ dậy bị đau họng có thể là dấu hiệu sớm của nhiễm khuẩn, điển hình là viêm họng do liên cầu khuẩn nhóm A (Streptococcus pyogenes). Tình trạng này thường khiến cổ họng sưng đỏ, đau khi nuốt, có thể kèm theo sốt nhẹ, nổi hạch cổ hoặc mảng trắng ở amidan.

Ngoài vi khuẩn, virus cảm lạnh hoặc cúm cũng là nguyên nhân phổ biến. Virus thường gây viêm họng nhẹ đến trung bình, đi kèm nghẹt mũi, ho khan, chảy nước mũi. Do virus làm tăng tiết dịch và kích thích đường hô hấp trên, người bệnh có thể cảm thấy đau rát họng ngay khi thức dậy.

1.3. Trào ngược dạ dày thực quản (GERD)

GERD là tình trạng dịch vị acid từ dạ dày trào ngược lên thực quản, thậm chí lên đến vùng hầu họng khi nằm. Acid này làm tổn thương niêm mạc họng, gây ra cảm giác rát và đau họng, đặc biệt là vào buổi sáng khi người bệnh vừa thức dậy sau một đêm nằm ngủ.

Triệu chứng đi kèm thường bao gồm ợ chua, cảm giác nóng rát vùng ngực (ợ nóng), ho khan kéo dài hoặc khàn tiếng. Những người mắc GERD có thể không nhận ra mình bị trào ngược nếu không có biểu hiện điển hình, dẫn đến việc nhầm lẫn đau họng với viêm họng thông thường.

1.4. Dị ứng hoặc môi trường khô

Cơ địa dị ứng với phấn hoa, bụi nhà, lông động vật hoặc nấm mốc có thể gây viêm niêm mạc hô hấp trên, bao gồm cả họng. Vào ban đêm, khi tiếp xúc với tác nhân dị ứng trong không gian phòng ngủ kín, người bệnh dễ bị kích ứng niêm mạc họng và khi ngủ dậy bị đau họng.

Bên cạnh đó, không khí khô (do dùng máy lạnh hoặc máy sưởi) làm giảm độ ẩm trong phòng, khiến niêm mạc họng mất nước, trở nên dễ tổn thương và viêm nhẹ. Đặc biệt trong mùa lạnh, đây là nguyên nhân thường bị bỏ qua nhưng lại rất phổ biến.

1.5. Vấn đề về cơ thể (mắc các bệnh lý nền)

Một số bệnh lý tuyến giáp như viêm tuyến giáp Hashimoto hoặc bướu giáp có thể gây chèn ép hoặc kích thích vùng cổ họng, dẫn đến cảm giác nghẹn, đau hoặc khó chịu mỗi khi nuốt, đặc biệt là vào buổi sáng khi cơ thể chưa được “làm nóng”.

Ngoài ra, người mắc bệnh hô hấp mạn tính như viêm phế quản, hen suyễn thường có phản xạ ho về đêm, tăng tiết đờm hoặc thở bằng miệng khi ngủ. Những yếu tố này làm niêm mạc họng bị kích ứng kéo dài, dẫn đến đau rát họng khi ngủ dậy mà nhiều người lầm tưởng là viêm họng thông thường.

1.6. Ngáy và hội chứng ngưng thở khi ngủ

Ngáy khi ngủ thường đi kèm với tình trạng rung động mạnh ở mô họng và lưỡi gà, khiến niêm mạc họng bị va chạm và kích thích liên tục trong suốt đêm. Điều này có thể dẫn đến cảm giác đau, rát hoặc khô họng vào buổi sáng, ngay cả khi không có dấu hiệu viêm nhiễm rõ ràng.

Trong trường hợp nặng hơn, hội chứng ngưng thở khi ngủ (OSA) khiến người bệnh phải hít thở gấp qua miệng, làm tăng nguy cơ tổn thương niêm mạc họng. Những người mắc OSA thường cảm thấy khô họng, mệt mỏi và có giọng nói khàn khi thức dậy.

1.7. Tác dụng phụ của thuốc

Một số loại thuốc điều trị như thuốc kháng histamin, thuốc lợi tiểu, hoặc thuốc điều trị huyết áp có thể gây khô miệng – một yếu tố gián tiếp dẫn đến khô và đau họng khi ngủ dậy. Ngoài ra, thuốc giảm tiết acid dạ dày cũng có thể ảnh hưởng đến môi trường sinh lý vùng họng nếu dùng trong thời gian dài.

Trong một số trường hợp, thuốc dạng xịt hoặc dạng hít (ví dụ như corticosteroid dạng hít trong điều trị hen suyễn) có thể gây kích ứng tại chỗ vùng hầu họng nếu không được súc miệng sau khi dùng, dẫn đến viêm nhẹ niêm mạc và cảm giác đau vào sáng hôm sau.

1.8. Nghiến răng và căng thẳng khi ngủ

Một số người có thói quen nghiến răng khi ngủ (bruxism), gây co thắt các cơ hàm và vùng cổ họng trong khi ngủ. Tình trạng căng cơ kéo dài trong đêm có thể khiến vùng họng bị ê mỏi hoặc có cảm giác đau nhẹ khi thức dậy.

Thêm vào đó, căng thẳng tâm lý (stress) ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ, làm tăng nguy cơ thở không đều hoặc khô miệng, từ đó kéo theo cảm giác đau rát ở họng. Đây là một nguyên nhân thường bị bỏ qua vì không liên quan trực tiếp đến nhiễm khuẩn hay dị ứng.

1.9. Hút thuốc lá hoặc tiếp xúc với khói thuốc

Khói thuốc lá chứa hàng loạt chất gây kích ứng niêm mạc hô hấp, trong đó có vùng họng. Người hút thuốc thường xuyên hoặc ngủ trong môi trường có khói thuốc sẽ dễ bị viêm nhẹ niêm mạc họng, biểu hiện rõ rệt khi thức dậy với cảm giác khô và đau rát.

Thậm chí, ngay cả người không hút thuốc nhưng tiếp xúc với khói thuốc thụ động cũng có thể gặp tình trạng tương tự, đặc biệt nếu phòng ngủ không được thông gió tốt. Lâu dần, tình trạng này còn có thể dẫn đến tổn thương mạn tính vùng họng và thanh quản.

1.10. Uống rượu hoặc ăn đêm sát giờ ngủ

Uống rượu trước khi đi ngủ có thể khiến niêm mạc họng bị kích ứng, đồng thời làm giãn cơ vòng thực quản dưới – yếu tố làm tăng nguy cơ trào ngược acid. Rượu cũng gây mất nước nhẹ, khiến miệng và họng khô vào sáng hôm sau.

Tương tự, ăn quá no hoặc ăn đồ cay nóng sát giờ đi ngủ có thể làm tăng áp lực dạ dày và nguy cơ trào ngược ban đêm. Nếu acid dạ dày lên đến họng mà không được trung hòa, niêm mạc sẽ bị kích thích và gây ra cảm giác đau khi thức dậy.

2. Lời khuyên phòng ngừa đau họng khi ngủ dậy

1. Thay đổi thói quen ngủ

Thở bằng miệng trong lúc ngủ là một trong những nguyên nhân phổ biến gây khô và đau họng. Do đó, hãy rèn luyện thói quen thở bằng mũi, đặc biệt là trước khi đi ngủ. Nếu bạn bị nghẹt mũi thường xuyên, nên điều trị nguyên nhân gốc như viêm xoang hay dị ứng.

Trong trường hợp khó kiểm soát, có thể sử dụng khẩu trang y tế khi ngủ để giữ ẩm cho không khí hít vào, giúp bảo vệ niêm mạc họng khỏi tình trạng khô rát vào sáng hôm sau.

2. Cải thiện môi trường ngủ

Không khí trong phòng ngủ có ảnh hưởng lớn đến sức khỏe vùng họng. Bạn nên:

• Duy trì độ ẩm trong phòng ở mức 40-60% bằng máy tạo ẩm, đặc biệt trong mùa đông hoặc khi dùng điều hòa/máy sưởi.
• Tránh để nhiệt độ điều hòa quá thấp, nên giữ trong khoảng 26-28°C để tránh làm khô không khí.
• Vệ sinh phòng ngủ, máy lạnh và chăn gối định kỳ để loại bỏ bụi bẩn, nấm mốc và tác nhân dị ứng.

3. Kiểm soát và điều trị các bệnh lý nền

Các bệnh lý như:

• Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Cần thay đổi chế độ ăn uống, tránh ăn sát giờ ngủ và có thể sử dụng thuốc theo chỉ định bác sĩ.
• Viêm xoang, viêm mũi dị ứng: Điều trị dứt điểm để giảm nghẹt mũi, giúp bạn dễ thở bằng mũi trong khi ngủ.
• Hen suyễn hoặc viêm phế quản mạn tính: Kiểm soát triệu chứng bằng thuốc và theo dõi thường xuyên để hạn chế ho về đêm gây tổn thương họng.

Bên cạnh đó, hãy chú ý đến giấc ngủ, tránh căng thẳng quá mức và không hút thuốc lá – tất cả đều là những yếu tố góp phần làm tổn thương họng trong khi ngủ.

3. Khi nào cần đến bác sĩ?

Bạn nên đi khám nếu:

• Đau họng kéo dài hơn 7 ngày hoặc ngày càng nghiêm trọng.
• Xuất hiện kèm các triệu chứng như sốt cao, ho kéo dài, khó nuốt, khó thở.
• Có sưng hạch cổ, nổi mảng trắng ở họng hoặc có máu trong nước bọt.

Đau họng khi ngủ dậy là tình trạng phổ biến nhưng không nên xem nhẹ, đặc biệt nếu nó xảy ra thường xuyên hoặc đi kèm các dấu hiệu bất thường. Việc hiểu rõ nguyên nhân sẽ giúp bạn lựa chọn cách phòng ngừa và xử lý hiệu quả – từ điều chỉnh thói quen sinh hoạt, cải thiện môi trường ngủ đến kiểm soát các bệnh lý nền.

Nếu cơn đau không thuyên giảm hoặc trở nên nghiêm trọng, đừng ngần ngại tìm đến bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Chủ động chăm sóc sức khỏe họng là cách đơn giản nhưng thiết thực để mỗi sáng thức dậy luôn nhẹ nhàng, thoải mái và tràn đầy năng lượng.