Những tháng đầu đời là giai đoạn rất mong manh của trẻ sơ sinh, khi hệ hô hấp và miễn dịch chưa hoàn thiện. Vì vậy, nhiều cha mẹ lo lắng khi con dễ bị các bệnh đường thở, trong đó viêm phế quản là tình trạng thường gặp và có thể gây nhiều phiền toái. Không ít người thắc mắc tại sao trẻ sơ sinh lại dễ mắc viêm phế quản hơn so với trẻ lớn hay người trưởng thành, và đâu là những yếu tố khiến bé dễ tổn thương như vậy. Hiểu rõ nguyên nhân và yếu tố nguy cơ sẽ giúp cha mẹ chủ động hơn trong việc chăm sóc và phòng tránh bệnh cho con ngay từ sớm.
Mục lục
Hiểu nhanh về viêm phế quản ở trẻ sơ sinh
Viêm phế quản là tình trạng viêm nhiễm xảy ra tại các ống phế quản – đường dẫn khí từ khí quản xuống phổi. Khi bị viêm, niêm mạc phế quản sẽ sưng nề và tiết nhiều dịch nhầy hơn bình thường. Điều này khiến luồng không khí di chuyển qua phế quản bị cản trở, trẻ sẽ thở khó khăn và dễ bị ho.
Đối với trẻ sơ sinh, viêm phế quản có thể gây ra nhiều rắc rối hơn so với trẻ lớn hay người trưởng thành. Nguyên nhân là do đường thở của các bé còn rất nhỏ và hẹp. Chỉ một lượng dịch nhầy ít ỏi cũng có thể làm tắc nghẽn đáng kể, khiến bé thở khò khè hoặc khó thở. Ngoài ra, hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh chưa phát triển đầy đủ, khả năng chống lại vi khuẩn, virus kém hơn, nên tình trạng bệnh thường tiến triển nhanh hơn.
Sự khác biệt này khiến viêm phế quản ở trẻ sơ sinh cần được cha mẹ đặc biệt chú ý. Một số triệu chứng thường gặp bao gồm:
- Ho, lúc đầu có thể nhẹ nhưng dần tăng lên.
- Thở khò khè, nghe rõ tiếng rít khi bé thở ra.
- Khó thở, có thể thấy ngực phập phồng hoặc co rút lồng ngực khi hít vào.
- Bé bú kém, bỏ bú hoặc nôn trớ khi bú do khó thở.
Việc nhận diện sớm các triệu chứng này là rất quan trọng để cha mẹ đưa bé đi khám kịp thời, tránh nguy cơ bệnh nặng gây biến chứng.
Vì sao trẻ sơ sinh dễ mắc viêm phế quản hơn?
Không phải ngẫu nhiên mà trẻ sơ sinh lại dễ bị viêm phế quản. Có nhiều nguyên nhân kết hợp từ đặc điểm sinh lý của trẻ, môi trường sống và yếu tố dinh dưỡng.
Đặc điểm giải phẫu và sinh lý đường hô hấp
Thứ nhất, đường thở của trẻ sơ sinh rất nhỏ và hẹp. Khi xảy ra viêm hoặc xuất hiện dịch nhầy, diện tích lòng phế quản bị thu hẹp nhanh chóng, khiến không khí khó lưu thông. Điều này giải thích tại sao chỉ cần một đợt cảm lạnh nhẹ cũng có thể khiến trẻ sơ sinh bị khò khè, khó thở, trong khi người lớn thì chỉ ho nhẹ.
Thứ hai, cơ hô hấp và phản xạ ho của trẻ sơ sinh chưa phát triển hoàn chỉnh. Người lớn khi có đờm trong đường thở sẽ ho mạnh để tống ra ngoài, giúp làm thông thoáng phế quản. Ngược lại, trẻ sơ sinh ho yếu, không đủ lực để đẩy đờm, nên dịch nhầy dễ ứ đọng, làm bệnh kéo dài và nặng hơn.
Thứ ba, hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh còn non nớt. Các tế bào miễn dịch và kháng thể chưa đủ mạnh để chống lại vi khuẩn và virus. Điều này khiến bé dễ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, trong đó có viêm phế quản, thậm chí nhiều bé còn bị tái đi tái lại nhiều lần.
Yếu tố từ môi trường sống
Ngoài đặc điểm cơ thể, môi trường sống cũng đóng vai trò quan trọng. Trẻ sơ sinh rất nhạy cảm với các yếu tố bên ngoài.
- Khói thuốc lá là một trong những tác nhân gây hại trực tiếp cho đường hô hấp của trẻ. Trẻ hít phải khói thuốc thường xuyên sẽ có nguy cơ cao bị viêm phế quản hoặc viêm phổi.
- Bụi bẩn và ô nhiễm không khí cũng là yếu tố kích thích niêm mạc phế quản, khiến trẻ dễ bị viêm hơn.
- Sự thay đổi nhiệt độ và độ ẩm đột ngột, chẳng hạn từ phòng điều hòa lạnh bước ra ngoài trời nóng, hoặc ngược lại, có thể làm đường hô hấp của trẻ co lại và dễ bị tổn thương.
- Trẻ sơ sinh thường xuyên tiếp xúc với người lớn hoặc anh chị đang mắc cảm lạnh, cúm cũng rất dễ lây nhiễm. Vì hệ miễn dịch yếu, bé có khả năng cao chuyển từ nhiễm siêu vi thông thường sang viêm phế quản.
Những yếu tố môi trường này, nếu không được kiểm soát, có thể làm bệnh xảy ra sớm và lặp lại nhiều lần.
Các yếu tố liên quan đến dinh dưỡng và sức đề kháng
Dinh dưỡng đóng vai trò nền tảng trong việc bảo vệ trẻ sơ sinh khỏi bệnh tật, trong đó có viêm phế quản.
- Trẻ bú mẹ ít hoặc không bú mẹ sẽ thiếu kháng thể tự nhiên có trong sữa mẹ. Đây là hàng rào bảo vệ quan trọng giúp bé chống lại nhiều loại vi khuẩn và virus trong những tháng đầu đời.
- Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân thường có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và sức đề kháng yếu hơn so với trẻ đủ tháng, khỏe mạnh. Điều này làm bé dễ mắc bệnh đường hô hấp và khi mắc thì thường nặng hơn.
- Tình trạng suy dinh dưỡng hoặc thiếu vi chất như vitamin A, vitamin D, kẽm cũng làm hệ miễn dịch hoạt động kém hiệu quả. Cơ thể trẻ khó chống lại vi khuẩn, virus, dẫn đến dễ bị nhiễm trùng, trong đó có viêm phế quản.
Có thể thấy, không chỉ đặc điểm sinh lý mà cả vấn đề dinh dưỡng cũng ảnh hưởng lớn đến nguy cơ mắc viêm phế quản của trẻ sơ sinh.
Yếu tố bệnh lý nền và nguy cơ đặc biệt
Bên cạnh những yếu tố giải phẫu, sinh lý và môi trường, một số bệnh lý nền có thể làm trẻ sơ sinh dễ bị viêm phế quản hơn bình thường.
Trước hết, trẻ bị trào ngược dạ dày – thực quản là nhóm nguy cơ cao. Khi sữa hoặc dịch dạ dày trào ngược lên, có thể bị hít sặc vào đường thở. Các chất này gây kích ứng niêm mạc phế quản, tạo điều kiện cho viêm nhiễm. Tình trạng này nếu lặp lại nhiều lần sẽ khiến trẻ thường xuyên bị ho, khò khè hoặc dễ tái phát viêm phế quản.
Tiếp theo là những trẻ có bệnh tim bẩm sinh hoặc bệnh phổi mạn tính. Các bệnh lý này làm chức năng hô hấp vốn đã yếu, khi gặp thêm tình trạng viêm phế quản sẽ trở nên nghiêm trọng hơn. Bé có thể thở khó khăn hơn, hồi phục chậm hơn so với trẻ khỏe mạnh.
Ngoài ra, yếu tố di truyền và cơ địa dị ứng cũng đóng vai trò nhất định. Trẻ có cha mẹ bị hen suyễn, viêm mũi dị ứng hoặc bệnh lý hô hấp mạn tính sẽ có nguy cơ cao hơn. Những trẻ này thường có niêm mạc đường thở nhạy cảm, dễ bị kích thích và dẫn đến viêm phế quản khi tiếp xúc với tác nhân gây bệnh.
Những sai lầm thường gặp của cha mẹ làm tăng nguy cơ viêm phế quản
Không ít trường hợp trẻ sơ sinh mắc hoặc tái phát viêm phế quản bắt nguồn từ những thói quen chăm sóc chưa đúng cách của cha mẹ.
Một trong những sai lầm phổ biến là ủ ấm quá mức. Nhiều phụ huynh lo sợ con bị lạnh nên quấn quá nhiều lớp quần áo, chăn, mũ. Điều này khiến trẻ dễ bị ra mồ hôi, sau đó mồ hôi thấm ngược vào cơ thể làm bé bị lạnh, tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn, virus tấn công đường hô hấp.
Sai lầm thứ hai là cho trẻ tiếp xúc sớm với môi trường đông người như siêu thị, nhà trẻ hoặc nơi công cộng. Trong giai đoạn sơ sinh, hệ miễn dịch của bé còn non nớt, việc tiếp xúc với nhiều người làm tăng nguy cơ lây nhiễm virus cảm lạnh, cúm, từ đó dễ dẫn tới viêm phế quản.
Một sai lầm khác là sử dụng thuốc hoặc xông lá theo kinh nghiệm dân gian mà chưa có chỉ định của bác sĩ. Một số loại thuốc không phù hợp với trẻ sơ sinh, có thể gây tác dụng phụ nguy hiểm. Việc xông lá cũng tiềm ẩn rủi ro làm bỏng da, bỏng đường hô hấp, hoặc khiến trẻ hít phải tinh dầu, khói, gây kích ứng phế quản nặng hơn.
Cách phòng ngừa viêm phế quản cho trẻ sơ sinh
Phòng bệnh luôn là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe cho trẻ sơ sinh. Cha mẹ có thể áp dụng các biện pháp sau để giảm thiểu nguy cơ bé mắc viêm phế quản.
Môi trường sống trong lành
- Giữ không khí trong nhà sạch sẽ, thoáng mát, tránh khói thuốc lá, bụi bẩn, hóa chất tẩy rửa có mùi nồng.
- Nên duy trì nhiệt độ phòng ổn định, khoảng 26-28 độ C, tránh để nhiệt độ thay đổi quá nhanh khi bế trẻ ra ngoài.
- Rửa tay sạch sẽ trước khi chăm sóc bé, đặc biệt sau khi đi ra ngoài, để hạn chế đưa vi khuẩn, virus vào cơ thể trẻ.
Dinh dưỡng và tăng cường sức đề kháng
Dinh dưỡng hợp lý là nền tảng quan trọng để giúp trẻ chống lại các bệnh đường hô hấp.
- Cha mẹ nên cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời. Sữa mẹ chứa nhiều kháng thể tự nhiên giúp bé tăng sức đề kháng và giảm nguy cơ mắc viêm phế quản.
- Người mẹ cũng cần chú ý ăn uống đầy đủ chất, bổ sung vitamin và khoáng chất để chất lượng sữa tốt hơn.
- Theo dõi cân nặng, chiều cao của bé thường xuyên để phát hiện sớm dấu hiệu suy dinh dưỡng và có biện pháp bổ sung kịp thời.
Theo dõi và chăm sóc sức khỏe định kỳ
- Đảm bảo trẻ được tiêm chủng đầy đủ theo lịch, nhất là các vắc xin phòng bệnh hô hấp do virus như cúm, ho gà.
- Đối với trẻ sinh non hoặc có bệnh nền, cần đưa bé đi khám định kỳ để bác sĩ theo dõi sát sao sức khỏe và chức năng hô hấp.
- Cha mẹ cũng cần quan sát kỹ các biểu hiện hàng ngày, nếu thấy dấu hiệu bất thường như bú kém, ngủ không yên, thở khò khè, nên đưa trẻ đi khám sớm.
Khi nào cha mẹ cần đưa trẻ đi khám ngay?
Có những tình huống cha mẹ không nên chần chừ mà phải đưa bé đi khám ngay lập tức để tránh biến chứng nặng:
- Khi trẻ thở nhanh bất thường, lồng ngực co rút mạnh, có biểu hiện khó thở rõ rệt.
- Trẻ ho nhiều, khò khè kéo dài, bú kém hoặc bỏ bú hoàn toàn.
- Trẻ có sốt cao trên 38,5 độ C, không hạ sau khi đã chăm sóc tại nhà.
- Xuất hiện tình trạng môi hoặc đầu ngón tay, ngón chân tím tái, dấu hiệu cho thấy bé đang thiếu oxy.
Những dấu hiệu này cho thấy tình trạng viêm phế quản có thể đã tiến triển nặng hoặc có biến chứng. Việc thăm khám sớm sẽ giúp bác sĩ can thiệp kịp thời, hạn chế nguy hiểm cho trẻ.
Kết luận
Trẻ sơ sinh dễ mắc viêm phế quản do nhiều nguyên nhân, từ đặc điểm sinh lý, môi trường sống cho tới các bệnh lý nền. Cha mẹ không chỉ cần nhận biết nguyên nhân mà còn phải tránh các sai lầm trong chăm sóc, đồng thời xây dựng môi trường sống lành mạnh và chế độ dinh dưỡng hợp lý cho bé. Quan trọng hơn hết, khi thấy trẻ có dấu hiệu bất thường về hô hấp, cần đưa đi khám ngay để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.