Mấy hôm nay, bé nhà bạn bỗng nói giọng khàn khàn, khó nghe, thậm chí nói một chút là mệt? Không sốt, không ho nặng, nhưng giọng nói thì cứ trầm khàn kéo dài? Đó có thể là dấu hiệu của tình trạng khản tiếng – một vấn đề tưởng nhẹ nhưng nếu không xử lý đúng cách có thể ảnh hưởng đến giọng nói và sức khỏe của trẻ. Vậy trẻ bị khản tiếng phải làm sao? Dưới đây là những thông tin cha mẹ cần nắm được.
Mục lục
1. Dấu hiệu nhận biết trẻ bị khản tiếng
Khản tiếng là hiện tượng giọng nói của trẻ bị thay đổi so với bình thường do dây thanh quản bị viêm, sưng, hoặc bị tổn thương. Đây là tình trạng khá phổ biến ở trẻ em, đặc biệt trong độ tuổi đi học, khi trẻ bắt đầu nói nhiều, la hét hoặc tiếp xúc với môi trường nhiều vi khuẩn, virus.
1.1. Những biểu hiện thường gặp
Phụ huynh có thể dễ dàng nhận ra trẻ bị khản tiếng qua một số dấu hiệu dưới đây:
- Giọng nói trầm hơn bình thường: Thay vì giọng trong trẻo quen thuộc, trẻ có thể nói với giọng khàn khàn, trầm đục như đang bị nghẹt mũi hoặc không mở to giọng được.
- Giọng nói khô, nhỏ, khó nghe: Khi nói chuyện, âm thanh phát ra không rõ ràng, dễ bị lẫn với tiếng thì thầm, đôi khi khiến người đối diện phải hỏi lại vì không nghe rõ.
- Trẻ dễ mệt khi nói: Một số trẻ than phiền “nói thấy mệt” hoặc không muốn nói nữa sau một thời gian ngắn, cho thấy cơ dây thanh bị quá tải hoặc kích thích.
- Phát âm không rõ, bị ngắt quãng: Khi nói liên tục, trẻ có thể bị tắt tiếng giữa chừng, âm phát ra không đều hoặc không đủ lực.
- Khản tiếng kéo dài nhiều ngày: Nếu tình trạng khản tiếng vẫn còn sau 3-5 ngày và không có dấu hiệu thuyên giảm, đây là dấu hiệu cảnh báo cần theo dõi kỹ hơn.
Ngoài ra, một số trẻ còn kèm theo các triệu chứng khác như ho, đau họng, sốt nhẹ (nếu nguyên nhân do viêm nhiễm), hoặc khó thở (trong trường hợp nặng hơn).
1.2. Phân biệt khản tiếng cấp tính và mạn tính
Việc phân biệt giữa khản tiếng cấp tính và mạn tính rất quan trọng vì liên quan trực tiếp đến nguyên nhân gây bệnh và cách điều trị.
Khản tiếng cấp tính:
Thường kéo dài dưới 2 tuần. Các triệu chứng thường xuất hiện đột ngột và có thể đi kèm với ho, sốt nhẹ, nghẹt mũi. Nếu được nghỉ ngơi, giữ ấm và chăm sóc đúng cách, tình trạng này thường tự khỏi.
Nguyên nhân chủ yếu do viêm thanh quản cấp tính, thường đi kèm sau cảm lạnh, nhiễm virus, la hét quá mức.
Khản tiếng mạn tính:
Kéo dài trên 2-3 tuần hoặc tái đi tái lại nhiều lần
Thường liên quan đến những nguyên nhân sâu xa hơn như:
- Trào ngược dạ dày thực quản
- Thói quen nói to, nói nhiều trong thời gian dài
- Viêm thanh quản mạn tính
- Sự hình thành polyp, hạt xơ dây thanh
Trong trường hợp này, trẻ cần được khám tai – mũi – họng để nội soi thanh quản, xác định nguyên nhân chính xác và điều trị chuyên sâu.
2. Nguyên nhân khiến trẻ bị khản tiếng
Tình trạng khản tiếng ở trẻ có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Có những nguyên nhân rất phổ biến, thường gặp và dễ xử lý; nhưng cũng có những nguyên nhân tiềm ẩn nguy cơ nghiêm trọng, nếu không phát hiện sớm có thể ảnh hưởng lâu dài đến giọng nói và sức khỏe hô hấp của trẻ. Dưới đây là thông tin chi tiết:
2.1. Nguyên nhân phổ biến
Nói quá nhiều, la hét, khóc lớn
- Đây là nguyên nhân rất thường gặp ở trẻ, đặc biệt là ở độ tuổi mẫu giáo và tiểu học, khi trẻ hay chơi đùa, hát hò, nói chuyện liên tục hoặc la hét trong lớp học, sân chơi.
- Việc sử dụng dây thanh quá mức khiến dây thanh bị sưng, mất đàn hồi, gây ra tình trạng khản tiếng tạm thời.
- Nếu không nghỉ ngơi đúng cách, tình trạng này có thể trở thành tổn thương mạn tính về lâu dài.
Cảm lạnh, viêm họng, viêm thanh quản
- Các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp trên do virus hoặc vi khuẩn là thủ phạm phổ biến gây viêm thanh quản – một nguyên nhân trực tiếp khiến trẻ bị khản tiếng.
- Khi thanh quản bị viêm, dây thanh sẽ sưng phù, làm thay đổi giọng nói. Trẻ cũng có thể kèm theo ho khan, đau họng, sốt nhẹ.
- Tình trạng này thường là cấp tính và sẽ cải thiện sau vài ngày nếu được chăm sóc đúng cách.
Dị ứng, không khí ô nhiễm
- Trẻ sống trong môi trường có khói bụi, lông động vật, chất gây dị ứng (phấn hoa, hóa chất…) rất dễ bị kích ứng đường hô hấp.
- Sự kích thích liên tục vào vùng hầu họng và thanh quản có thể gây viêm nhẹ, kéo dài, dẫn đến khản tiếng mạn tính nếu không xử lý triệt để.
- Trẻ có cơ địa dị ứng cũng dễ nhạy cảm hơn với các yếu tố thời tiết như không khí lạnh, hanh khô.
2.2. Nguyên nhân cần đặc biệt lưu ý
Đây là nhóm nguyên nhân có nguy cơ tiềm ẩn cao hơn, cần phụ huynh đặc biệt chú ý vì dễ bị bỏ sót hoặc chẩn đoán nhầm nếu chỉ quan sát bề ngoài:
Viêm thanh quản cấp ở trẻ nhỏ
- Thường gặp ở trẻ từ 6 tháng đến 3 tuổi, do virus (như virus cúm, RSV).
- Trẻ có thể đột ngột bị khản tiếng, ho khan tiếng “sủa chó”, kèm khó thở, khò khè, nhất là về đêm.
- Đây là tình huống cần cấp cứu nếu trẻ có dấu hiệu tím tái, thở rít, lừ đừ.
- Vì triệu chứng ban đầu giống cảm lạnh nhẹ nên rất dễ bị bỏ qua nếu không theo dõi sát.
Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)
- Ít ai ngờ rằng hiện tượng ợ nóng, trớ sữa, hay nôn trớ ở trẻ nhỏ cũng có thể dẫn đến khản tiếng.
- Dịch axit từ dạ dày trào ngược lên họng, làm kích thích thanh quản, gây viêm mạn tính, nhất là về đêm khi trẻ nằm ngủ.
- Trẻ có thể kèm ho về đêm, thở khò khè nhẹ và khản tiếng âm ỉ không rõ nguyên nhân.
Tổn thương dây thanh quản do thói quen xấu kéo dài
- Những trẻ thường xuyên la hét, bắt chước giọng người lớn, ca hát với cường độ cao, sử dụng giọng nói sai tư thế dễ gây chấn thương vi thể trên dây thanh quản.
- Dây thanh quản khi bị tổn thương thường phù nề nhẹ, xơ hóa, gây khản tiếng kéo dài, khó hồi phục nếu không được điều chỉnh thói quen.
Polyp hoặc hạt xơ dây thanh quản
- Đây là những khối nhỏ giống như mụn nước phát triển trên dây thanh quản do tổn thương kéo dài.
- Trẻ có biểu hiện giọng khàn dai dẳng, đôi khi bị “tắt tiếng”, dù không sốt hay viêm nhiễm gì rõ ràng.
- Thường gặp ở những trẻ hay nói nhiều, hát nhiều, gào khóc kéo dài.
- Việc điều trị thường cần đến liệu pháp giọng nói hoặc thậm chí là phẫu thuật nội soi dây thanh quản trong trường hợp nặng.
3. Trẻ bị khản tiếng phải làm sao? Hướng dẫn xử lý đúng cách
Khi trẻ bị khản tiếng, phản ứng đầu tiên của nhiều phụ huynh thường là lo lắng và muốn tìm cách điều trị ngay lập tức. Tuy nhiên, việc xử lý không đúng cách như cho dùng thuốc không phù hợp hoặc để trẻ nói nhiều hơn có thể khiến tình trạng kéo dài và nghiêm trọng hơn. Dưới đây là hướng dẫn cụ thể giúp cha mẹ biết nên làm gì, kiêng gì và khi nào cần đi khám bác sĩ.
3.1. Chăm sóc trẻ tại nhà
Phần lớn các trường hợp khản tiếng ở trẻ (đặc biệt do nói nhiều, cảm lạnh, hoặc viêm nhẹ thanh quản) có thể được cải thiện nếu chăm sóc đúng cách tại nhà trong những ngày đầu:
Giảm nói, giữ yên giọng
- Hãy hướng dẫn trẻ “nghỉ giọng”, hạn chế nói chuyện, la hét hay hát hò trong vài ngày để thanh quản được phục hồi.
- Không nên bắt trẻ nói thì thầm vì thực ra điều này còn gây căng dây thanh nhiều hơn.
- Với trẻ nhỏ chưa kiểm soát được hành vi, cha mẹ nên tạo môi trường yên tĩnh để bé không bị kích thích trò chuyện quá mức.
Giữ ấm cổ, uống đủ nước
- Luôn giữ ấm vùng cổ họng cho trẻ, nhất là khi trời lạnh, gió to hoặc khi đi ngủ buổi tối.
- Cho trẻ uống nhiều nước ấm, có thể là nước lọc, nước chanh ấm pha mật ong (chỉ áp dụng cho trẻ trên 1 tuổi).
- Tránh các loại nước quá nóng hoặc quá lạnh vì đều có thể kích thích thanh quản.
Tránh các thực phẩm dễ gây kích ứng
- Không nên cho trẻ ăn đồ cay nóng, lạnh sâu (như kem), đồ ngọt, nước có gas vì những thực phẩm này dễ gây kích ứng vùng hầu họng và làm trầm trọng thêm tình trạng viêm thanh quản.
- Nên cho trẻ ăn thức ăn mềm, ấm, dễ nuốt như cháo, súp, canh.
Súc miệng bằng nước muối ấm (nếu trẻ đủ tuổi)
- Với trẻ trên 4-5 tuổi có thể súc miệng được, cha mẹ nên hướng dẫn trẻ súc họng bằng nước muối sinh lý ấm 2-3 lần/ngày.
- Việc này giúp làm sạch họng, giảm viêm nhẹ và hỗ trợ kháng khuẩn tự nhiên.
3.2. Dùng thuốc khi nào?
Không phải lúc nào trẻ khản tiếng cũng cần dùng thuốc. Việc dùng thuốc cần có chỉ định rõ ràng từ bác sĩ, vì dùng sai thuốc có thể gây hại nhiều hơn lợi:
Chỉ dùng thuốc khi có chỉ định
Nếu trẻ ho nhiều, đau họng hoặc sốt, bác sĩ có thể chỉ định:
- Thuốc giảm viêm không steroid (như ibuprofen) để hạ sốt và giảm đau.
- Thuốc long đờm hoặc giảm ho nhẹ nếu ho làm trẻ mệt, mất ngủ.
Trong một số trường hợp có dị ứng, thuốc kháng histamin cũng có thể được cân nhắc.
Không tự ý dùng thuốc kháng sinh hoặc xịt họng
- Kháng sinh không có tác dụng nếu nguyên nhân khản tiếng là do virus (đa số trường hợp là như vậy).
- Thuốc xịt họng, ngậm viên ngậm sát khuẩn cũng không phù hợp cho trẻ nhỏ, dễ gây kích ứng hoặc nguy cơ hóc sặc nếu dùng sai cách.
- Việc dùng thuốc phải tuân thủ hướng dẫn bác sĩ, tuyệt đối không dùng theo truyền miệng.
3.3. Khi nào cần đưa trẻ đi khám bác sĩ?
Một số trường hợp khản tiếng ở trẻ không đơn thuần là viêm nhẹ mà có thể là dấu hiệu của bệnh lý tiềm ẩn nghiêm trọng hơn. Hãy đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa Tai Mũi Họng nếu gặp các dấu hiệu sau:
Giọng khàn kéo dài trên 5 ngày
- Nếu sau 5-7 ngày chăm sóc tại nhà mà trẻ vẫn khản tiếng, không cải thiện hoặc thậm chí nặng hơn, cần được bác sĩ kiểm tra dây thanh và thanh quản.
Kèm theo khó thở, sốt cao, đau họng dữ dội
- Đây là dấu hiệu cảnh báo viêm thanh quản cấp, viêm họng nặng, hoặc nhiễm trùng vùng hô hấp trên cần can thiệp y tế sớm.
Trẻ nhỏ dưới 3 tuổi bị khản tiếng
- Ở trẻ nhỏ, đường thở hẹp nên tình trạng phù nề thanh quản có thể dẫn đến suy hô hấp nhanh chóng.
- Nếu trẻ có biểu hiện ho sủa, thở khò khè, ngủ không yên, mệt mỏi, phải đưa đi khám ngay lập tức.
4. Phòng ngừa khản tiếng ở trẻ nhỏ
Để hạn chế tình trạng này tái diễn và giúp trẻ có giọng nói khỏe mạnh, phụ huynh có thể áp dụng những biện pháp sau:
1. Theo dõi và chăm sóc sức khỏe hô hấp cho trẻ
- Kịp thời điều trị các bệnh tai – mũi – họng như cảm lạnh, viêm họng, viêm mũi, viêm xoang, vốn là “thủ phạm” hàng đầu gây khản tiếng.
- Đặc biệt lưu ý đến các bệnh như trào ngược dạ dày – thực quản, vì axit trào ngược có thể kích thích thanh quản và gây khàn giọng kéo dài nếu không được phát hiện sớm.
2. Hướng dẫn trẻ sử dụng giọng nói đúng cách
- Tập cho trẻ thói quen nói vừa đủ nghe, không hét to, la ó hay cố hét to ở những nơi đông người hoặc khi vui chơi.
- Trẻ đi học mẫu giáo, tiểu học thường rất hay hát hò, kể chuyện to, phụ huynh và giáo viên cần nhắc nhở nhẹ nhàng để trẻ biết giữ giọng, nhất là khi đang bị ho hay khản nhẹ.
3. Tránh các yếu tố môi trường gây hại
- Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá, bụi bẩn, hóa chất tẩy rửa mạnh hoặc không khí ô nhiễm. Đây là các yếu tố dễ gây viêm nhiễm vùng hầu họng và khiến dây thanh quản dễ tổn thương.
- Không nên để điều hòa quá lạnh, nhất là vào ban đêm và cần chú ý độ ẩm trong phòng. Nên dùng máy tạo độ ẩm hoặc đặt chậu nước nhỏ để hạn chế khô họng.
4. Duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh
- Cho trẻ uống đủ nước mỗi ngày, đặc biệt là nước ấm, để giữ ẩm cho cổ họng và thanh quản.
- Tập cho trẻ súc miệng bằng nước muối sinh lý (với trẻ đủ tuổi), nhất là sau khi đi học, đi chơi về hoặc buổi sáng và tối.
5. Tăng cường sức đề kháng cho trẻ
- Xây dựng chế độ ăn uống đa dạng, đầy đủ dưỡng chất, bổ sung thực phẩm giàu vitamin A, C, E (rau xanh, trái cây, cá, trứng…) giúp tăng cường miễn dịch và bảo vệ lớp niêm mạc hô hấp.
- Với trẻ có cơ địa dị ứng, cần chú ý phòng ngừa và theo dõi sớm các biểu hiện như viêm mũi dị ứng, ho kéo dài để tránh biến chứng lên vùng thanh quản.
6. Giữ gìn vệ sinh cá nhân và môi trường
- Tập thói quen vệ sinh răng miệng sạch sẽ hàng ngày để ngăn vi khuẩn gây viêm họng.
- Giữ cho không gian sống luôn sạch sẽ, thoáng khí, hạn chế ẩm mốc – môi trường lý tưởng để virus và vi khuẩn phát triển.
Giọng nói là “công cụ giao tiếp” đầu đời của trẻ, cũng là một phần trong sự phát triển toàn diện. Việc chăm sóc và bảo vệ giọng nói từ sớm không chỉ giúp trẻ tránh các rối loạn về phát âm, mà còn giúp trẻ tự tin hơn trong giao tiếp và học tập.