Nhiều người khi mắc viêm phế quản không chỉ ho, đờm, mà còn gặp thêm triệu chứng khó chịu khác như đi ngoài, tiêu chảy. Điều này khiến quá trình điều trị thêm mệt mỏi và kéo dài. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp tình trạng tương tự, đừng quá lo lắng – nguyên nhân có thể đến từ nhiều yếu tố khác nhau và hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu xử lý đúng cách. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn và tìm ra hướng điều trị phù hợp.
Mục lục
1. Vì sao viêm phế quản có thể đi kèm tiêu chảy?
Mặc dù viêm phế quản là bệnh lý thuộc hệ hô hấp, còn tiêu chảy thuộc về hệ tiêu hóa, nhưng trong thực tế lâm sàng, hai biểu hiện này không hiếm khi xuất hiện đồng thời ở bệnh nhân, đặc biệt là trẻ nhỏ, người cao tuổi và những người có hệ miễn dịch yếu. Sự kết hợp này có thể bắt nguồn từ nhiều cơ chế sinh lý và bệnh lý khác nhau, cụ thể:
2.1. Hệ miễn dịch bị suy yếu
Khi bị viêm phế quản, dù do virus hay vi khuẩn, cơ thể sẽ kích hoạt phản ứng miễn dịch để chống lại tác nhân gây bệnh. Tuy nhiên, phản ứng viêm lan rộng có thể ảnh hưởng đến các cơ quan khác, trong đó có hệ tiêu hóa.
- Người có hệ miễn dịch yếu (trẻ nhỏ, người cao tuổi, người có bệnh mạn tính hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch) khó kiểm soát sự lan rộng của tác nhân gây bệnh. Do đó, virus hoặc vi khuẩn có thể xâm nhập cả đường hô hấp và tiêu hóa, gây nên viêm ở cả hai hệ cơ quan.
- Ngoài ra, trong quá trình cơ thể “đánh nhau” với tác nhân gây bệnh, cytokine (chất trung gian viêm) được giải phóng với số lượng lớn. Điều này có thể làm tăng tính thấm thành ruột, dẫn đến rối loạn tiêu hóa và gây tiêu chảy, ngay cả khi không có nhiễm trùng tại ruột.
2.2. Tác dụng phụ của thuốc điều trị viêm phế quản
Một trong những nguyên nhân phổ biến khiến người bệnh bị tiêu chảy khi điều trị viêm phế quản chính là tác dụng phụ của thuốc, đặc biệt là kháng sinh.
- Kháng sinh phổ rộng (như amoxicillin-clavulanate, azithromycin, cephalosporin…) có thể tiêu diệt cả vi khuẩn có lợi trong đường ruột, làm mất cân bằng hệ vi sinh, dẫn đến tiêu chảy do loạn khuẩn ruột. Đây là một hiện tượng được ghi nhận thường xuyên trong lâm sàng, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
- Nặng hơn, một số trường hợp tiêu chảy do Clostridium difficile – một vi khuẩn sinh độc tố khi hệ vi sinh bị rối loạn, có thể gây viêm đại tràng giả mạc, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc bệnh nhân nằm viện lâu ngày.
- Ngoài ra, các thuốc long đờm, thuốc giảm ho chứa codein, hoặc các thuốc kháng histamin cũng có thể ảnh hưởng đến nhu động ruột và gây rối loạn tiêu hóa ở một số người nhạy cảm.
2.3. Vai trò của virus, vi khuẩn gây bệnh kết hợp
Không ít trường hợp, một loại virus hoặc vi khuẩn có thể đồng thời gây viêm ở cả hệ hô hấp và tiêu hóa, đặc biệt là ở trẻ em.
- Virus RSV (Respiratory Syncytial Virus) và adenovirus là hai tác nhân điển hình có thể gây viêm phế quản kèm theo tiêu chảy. Adenovirus có các chủng tấn công cả đường hô hấp và đường ruột, gây ra hội chứng 2 trong 1: ho sốt kèm tiêu chảy.
- Trong các mùa dịch, bệnh nhiễm trùng đa cơ quan (đa hệ) thường xuyên được ghi nhận, ví dụ như cúm, COVID-19 hay norovirus. Các virus này có thể biểu hiện đa dạng: từ sốt, ho, khó thở đến tiêu chảy và đau bụng.
- Ở những trường hợp nhiễm vi khuẩn gram âm đường hô hấp, sự lan truyền vi khuẩn qua máu có thể ảnh hưởng đến đường ruột, đặc biệt khi hàng rào bảo vệ niêm mạc ruột bị tổn thương.
2.4. Rối loạn hệ tiêu hóa do căng thẳng hoặc stress khi bệnh
Căng thẳng thể chất và tâm lý khi bị viêm phế quản, đặc biệt nếu sốt cao, ho kéo dài, khó ngủ, có thể gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh ruột (enteric nervous system), vốn được ví như “bộ não thứ hai” của cơ thể.
- Stress làm tăng tiết hormon cortisol, làm thay đổi nhu động ruột, tăng tiết dịch tiêu hóa và có thể gây tiêu chảy chức năng.
- Đặc biệt ở trẻ nhỏ, khi bị bệnh thường biếng ăn, uống ít nước, mất cân bằng điện giải – đây là những yếu tố dễ dẫn đến rối loạn tiêu hóa thoáng qua, bao gồm tiêu chảy nhẹ hoặc trung bình.
- Ngoài ra, việc thay đổi chế độ ăn uống, dùng thuốc nhiều ngày, hoặc lo lắng bệnh nặng cũng là yếu tố gián tiếp dẫn đến tình trạng tiêu chảy phối hợp.
2. Biến chứng có thể xảy ra nếu không điều trị đúng cách
Viêm phế quản đi kèm tiêu chảy là một tình trạng không nên xem nhẹ, đặc biệt ở người cao tuổi, trẻ nhỏ hoặc bệnh nhân có nền sức khỏe yếu. Nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách, người bệnh có thể đối mặt với các biến chứng nguy hiểm cho cả hệ hô hấp lẫn hệ tiêu hóa, thậm chí đe dọa đến tính mạng.
2.1. Mất nước
Tiêu chảy kéo dài có thể dẫn đến mất nước nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ sơ sinh và người già là hai đối tượng có khả năng điều hòa nước và điện giải kém.
- Mất nước nhẹ có thể gây khô miệng, khát nước, tiểu ít, chóng mặt.
- Mất nước vừa đến nặng kèm theo rối loạn điện giải (như natri, kali, clorid) có thể gây trụy tim mạch, loạn nhịp, hôn mê, co giật, thậm chí tử vong nếu không bù nước kịp thời.
- Trường hợp nặng, người bệnh cần được truyền dịch đường tĩnh mạch và theo dõi sát chức năng thận, tim.
2.2. Viêm phổi
Nếu viêm phế quản cấp tính không được điều trị triệt để, nhiễm trùng có thể lan sâu xuống phế nang gây viêm phổi, một biến chứng nặng nề hơn và tiềm ẩn nguy cơ suy hô hấp.
- Các dấu hiệu cảnh báo gồm: ho dai dẳng kèm đờm mủ, sốt cao liên tục, khó thở tăng dần, môi tím tái, SPO₂ giảm.
- Ở người già, viêm phổi có thể biểu hiện âm thầm, không rõ triệu chứng sốt mà thay bằng mệt mỏi, lú lẫn, chán ăn.
- Nếu không phát hiện kịp thời, viêm phổi nặng có thể gây hội chứng suy hô hấp cấp (ARDS) – cần điều trị tích cực tại ICU.
2.3. Suy nhược cơ thể
Tình trạng nhiễm trùng kéo dài kèm tiêu chảy và ho sốt khiến cơ thể phải tiêu tốn nhiều năng lượng cho việc chống chọi bệnh tật.
- Người bệnh thường bị biếng ăn, mất ngủ, mệt mỏi kéo dài, gây suy nhược cơ thể và giảm sức đề kháng, dẫn đến vòng xoắn bệnh lý: dễ tái phát bệnh cũ và nhiễm thêm bệnh mới.
- Ở trẻ em, nếu để kéo dài, tình trạng này có thể ảnh hưởng đến tốc độ phát triển thể chất và trí tuệ. Ở người già, có thể đẩy nhanh quá trình thoái hóa hệ miễn dịch.
- Ngoài ra, các biến chứng chuyển hóa như hạ đường huyết, thiếu vitamin, giảm khối lượng cơ cũng có thể xảy ra nếu cơ thể bị kiệt sức.
2.4. Biến chứng trên hệ tim mạch ở người già
Người cao tuổi vốn đã có nguy cơ mắc các bệnh lý cao huyết áp, bệnh mạch vành, suy tim, khi gặp tình trạng viêm phế quản kèm tiêu chảy sẽ càng dễ bị mất cân bằng nội môi và phát sinh biến chứng tim mạch:
- Mất nước và rối loạn điện giải có thể gây rối loạn nhịp tim, làm trầm trọng hơn tình trạng suy tim.
- Sốt cao kéo dài gây tăng nhịp tim và tiêu hao năng lượng quá mức, có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim ở người có bệnh tim nền.
- Ngoài ra, thuốc điều trị viêm phế quản (đặc biệt nhóm β2-agonist như salbutamol) nếu không dùng đúng cách cũng có thể làm tăng nhịp tim, tăng gánh tim.
- Cần đặc biệt theo dõi huyết áp, nhịp tim, điện giải huyết thanh và ECG ở người cao tuổi mắc viêm phế quản có tiêu chảy đi kèm.
3. Nguyên tắc điều trị viêm phế quản kèm tiêu chảy
Việc điều trị đồng thời viêm phế quản và tiêu chảy đòi hỏi phải xác định rõ nguyên nhân, cá thể hóa điều trị, đảm bảo vừa kiểm soát nhiễm trùng đường hô hấp, vừa ổn định hệ tiêu hóa, đồng thời tránh tương tác thuốc hoặc làm nặng thêm triệu chứng.
3.1. Điều trị nguyên nhân gây viêm phế quản
- Viêm phế quản cấp thường do virus (90% trường hợp), trong đó phổ biến nhất là Influenza, RSV, Adenovirus, Rhinovirus. Trong trường hợp này, điều trị chủ yếu là triệu chứng: nghỉ ngơi, hạ sốt, giảm ho, tăng đề kháng.
- Viêm phế quản do vi khuẩn (thường nghi ngờ nếu đờm mủ, sốt cao >3 ngày, khó thở tăng dần) có thể cần dùng kháng sinh, lựa chọn tùy theo độ tuổi và nguy cơ kháng thuốc (amoxicillin-clavulanate, azithromycin…).
- Cần loại trừ các bệnh lý khác như: viêm phổi, lao phổi, hen phế quản, COPD, tránh bỏ sót nguyên nhân tiềm ẩn.
3.2. Xử trí và chăm sóc khi tiêu chảy đi kèm
- Nếu tiêu chảy là hậu quả của virus (ví dụ adenovirus có thể gây đồng thời viêm phế quản và tiêu chảy): điều trị hỗ trợ là chủ yếu (ORS – dung dịch bù nước điện giải, theo dõi mất nước, tránh thực phẩm kích ứng).
- Nếu nghi ngờ tiêu chảy do thuốc (như kháng sinh): cân nhắc đổi thuốc, kết hợp men vi sinh (probiotics) để ổn định hệ vi khuẩn đường ruột.
- Trường hợp tiêu chảy do vi khuẩn (nhiễm độc thức ăn, nhiễm trùng đồng thời): cần xét nghiệm phân để xác định và điều trị phù hợp. Tránh dùng loperamid nếu có sốt, nghi ngờ nhiễm khuẩn xâm lấn.
3.3. Cách dùng kháng sinh đúng cách để hạn chế tác dụng phụ
- Chỉ sử dụng kháng sinh khi có chỉ định rõ ràng, không dùng bừa bãi trong viêm phế quản do virus.
- Dùng đúng loại, đúng liều, đúng thời gian, tránh ngắt quãng hoặc dùng kéo dài không cần thiết, vì dễ gây loạn khuẩn ruột dẫn tới tiêu chảy, nấm đường tiêu hóa, tăng đề kháng vi khuẩn.
- Luôn kết hợp theo dõi tác dụng phụ (rối loạn tiêu hóa, dị ứng) và có thể sử dụng thêm men vi sinh, kẽm, vitamin nhóm B để giảm nguy cơ mất cân bằng vi sinh.
3.4. Cân bằng giữa điều trị và hồi phục sức đề kháng
Tăng cường sức đề kháng là yếu tố then chốt để cơ thể tự hồi phục, hạn chế tái phát bệnh:
- Đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ (giàu protein, rau củ, trái cây), tránh nhịn ăn khi tiêu chảy.
- Uống đủ nước, bổ sung vitamin C, D, kẽm, selen.
- Nghỉ ngơi hợp lý, ngủ đủ giấc, hạn chế căng thẳng.
- Hạn chế sử dụng thuốc ức chế ho nếu ho còn hiệu quả tống đờm.
4. Chăm sóc tại nhà đúng cách
Cùng với điều trị y tế, việc chăm sóc tại nhà khoa học và phù hợp giúp người bệnh nhanh hồi phục, tránh biến chứng và không bị lây nhiễm thêm vi khuẩn, virus khác trong cộng đồng.
4.1. Giữ ấm, thông thoáng đường thở
- Duy trì nhiệt độ phòng ổn định (~26°C), tránh gió lùa và giữ ấm ngực, cổ, bàn chân, đặc biệt vào ban đêm.
- Sử dụng máy tạo ẩm hoặc xông hơi thảo dược (lá sả, gừng, bạc hà) để làm ẩm niêm mạc, long đờm.
- Khuyến khích bệnh nhân vỗ rung, ho đúng cách, uống nhiều nước ấm để hỗ trợ tống xuất đờm.
4.2. Bù nước và điện giải khi bị tiêu chảy
- Cho uống ORS (Oresol) theo đúng hướng dẫn: pha đúng tỉ lệ, uống từng ngụm nhỏ liên tục.
- Trẻ em: 50-100ml mỗi lần đi ngoài; người lớn: 250-500ml/lần. Không nên tự ý pha nước muối – đường.
- Tránh các loại nước ngọt có ga, nước trái cây quá đặc hay nước trà đặc vì có thể làm tăng tiêu chảy.
4.3. Chế độ dinh dưỡng phù hợp
- Ăn nhẹ, dễ tiêu, chia nhỏ bữa: cháo loãng, cơm mềm, súp rau củ, chuối chín, bánh mì nướng nhẹ.
- Hạn chế: thực phẩm nhiều dầu mỡ, sữa tươi nguyên kem, đồ cay nóng, nước đá lạnh.
- Bổ sung sữa chua men sống (nếu không bị bất dung nạp lactose), nước dừa tươi, nước gạo rang.
4.4. Những điều nên tránh khi bệnh phối hợp
- Không tự ý dùng thuốc cầm tiêu chảy, thuốc ho kháng histamin khô (dễ gây ứ đờm), kháng sinh dự phòng.
- Không vận động mạnh, thức khuya, tắm nước lạnh, ăn uống thất thường.
- Không ngưng thuốc sớm khi chưa đủ liệu trình vì có thể dẫn đến tái phát, kháng thuốc.
Như vậy, tình trạng viêm phế quản kèm tiêu chảy tuy không quá phổ biến nhưng cũng không hiếm gặp, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người già hoặc người có sức đề kháng yếu. Việc hiểu rõ nguyên nhân có thể do thuốc, do virus hoặc do yếu tố tiêu hóa phối hợp sẽ giúp người bệnh chủ động hơn trong theo dõi và xử lý. Nếu các triệu chứng kéo dài hoặc trở nên nghiêm trọng, hãy đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị đúng cách.