Viêm phế quản và viêm phổi có giống nhau không?

Viêm phế quản và viêm phổi đều là những bệnh lý phổ biến liên quan đến đường hô hấp, thường gặp vào mùa lạnh hoặc khi thời tiết thay đổi. Chúng có nhiều triệu chứng giống nhau như ho, sốt, đờm, khiến không ít người dễ nhầm lẫn. Tuy nhiên, đây là hai bệnh hoàn toàn khác nhau về vị trí tổn thương, mức độ nghiêm trọng và cách điều trị. Vậy làm sao để phân biệt viêm phế quản và viêm phổi? Mời bạn cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

1. Khác biệt về vị trí tổn thương trong hệ hô hấp

Viêm phế quản là tình trạng viêm nhiễm tại niêm mạc của phế quản – các ống dẫn khí có nhiệm vụ vận chuyển không khí từ khí quản vào sâu trong phổi. Đây là phần thuộc đường hô hấp dẫn khí.

Viêm phổi là tình trạng viêm của nhu mô phổi, tức là các túi phế nang, nơi diễn ra quá trình trao đổi khí (O₂ vào máu, CO₂ ra khỏi máu). Tổn thương tại đây có thể khiến phổi chứa đầy dịch hoặc mủ, ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng hô hấp.

2. Phân biệt viêm phế quản và viêm phổi qua triệu chứng

Triệu chứng	Viêm phế quản	Viêm phổi
Ho	Chủ yếu là ho khan rồi chuyển sang ho có đờm	Ho có đờm đặc, màu vàng, xanh hoặc có lẫn máu
Sốt	Có thể sốt nhẹ, không kéo dài	Sốt cao, rét run, kéo dài, khó kiểm soát
Đau ngực	Có thể đau nhẹ do ho nhiều	Đau nhói ngực, đặc biệt khi hít sâu hoặc ho
Khó thở	Nhẹ hoặc trung bình, chủ yếu do tắc nghẽn khí quản	Thường khó thở rõ rệt, đặc biệt ở người già hoặc trẻ nhỏ
Đờm	Đờm loãng, màu trắng hoặc trong	Đờm đặc, có thể màu vàng, xanh hoặc nâu
Mệt mỏi, suy nhược	Thường nhẹ	Rất rõ rệt, dễ kiệt sức, có thể kèm lẫn lộn ý thức
Nghe phổi bằng ống nghe	Có thể nghe tiếng rít hoặc ran rít khô	Nghe thấy ran ẩm, ran nổ khu trú hoặc lan tỏa

3. Phân biệt nguyên nhân gây bệnh

Nguyên nhân gây viêm phế quản và viêm phổi có những điểm tương đồng nhưng cũng có những khác biệt quan trọng, phản ánh vị trí và mức độ tổn thương của hai bệnh lý này.

Viêm phế quản:

Nguyên nhân gây viêm phế quản chủ yếu liên quan đến sự kích ứng và viêm nhiễm của niêm mạc ống phế quản. Các tác nhân chính bao gồm:

• Virus: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm phế quản cấp tính. Các loại virus thường gặp bao gồm virus cúm, virus hợp bào hô hấp (RSV), adenovirus, rhinovirus (gây cảm lạnh thông thường) và coronavirus.
• Vi khuẩn: Viêm phế quản cũng có thể do vi khuẩn gây ra, thường là sau một đợt nhiễm virus đường hô hấp trên (bội nhiễm). Các vi khuẩn thường gặp bao gồm Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis.
• Các chất kích thích: Tiếp xúc với các chất kích thích có thể gây viêm phế quản, đặc biệt là viêm phế quản mãn tính. Các chất này bao gồm khói thuốc lá (chủ động và thụ động), bụi bẩn, ô nhiễm không khí, hóa chất (như amoniac, khí gas), thậm chí cả không khí quá lạnh, khô hoặc ẩm.
• Yếu tố cơ địa và môi trường: Những người có sức đề kháng kém (trẻ em, người lớn tuổi, người có bệnh mãn tính), người sống trong môi trường ô nhiễm, hoặc thay đổi thời tiết đột ngột cũng dễ mắc viêm phế quản hơn.

Viêm phổi:

Nguyên nhân gây viêm phổi phức tạp hơn và có thể ảnh hưởng trực tiếp đến nhu mô phổi (phế nang). Các nguyên nhân chính bao gồm:

• Vi khuẩn: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm phổi ở người lớn. Các vi khuẩn thường gặp bao gồm Streptococcus pneumoniae (phế cầu khuẩn), Haemophilus influenzae, Mycoplasma pneumoniae…
• Virus: Nhiều loại virus có thể gây viêm phổi, đặc biệt ở trẻ em và người lớn tuổi. Các virus thường gặp bao gồm virus cúm, virus hợp bào hô hấp (RSV), adenovirus, rhinovirus và đặc biệt là virus gây COVID-19. Viêm phổi do virus đôi khi có thể làm tăng nguy cơ bội nhiễm vi khuẩn.
• Nấm: Viêm phổi do nấm thường xảy ra ở những người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc mắc các bệnh mạn tính. Các loại nấm gây bệnh có thể bao gồm Pneumocystis jirovecii, Aspergillus, Cryptococcus.
• Các tác nhân khác: Trong một số trường hợp hiếm gặp, viêm phổi có thể do hít phải các chất hóa học độc hại, thức ăn hoặc chất nôn (viêm phổi hít), hoặc do ký sinh trùng.

So sánh:

Virus là nguyên nhân hàng đầu của viêm phế quản cấp tính, trong khi vi khuẩn là nguyên nhân phổ biến nhất của viêm phổi ở người lớn.

Các chất kích thích môi trường đóng vai trò quan trọng hơn trong viêm phế quản, đặc biệt là viêm phế quản mãn tính. Trong khi đó, viêm phổi thường là do sự xâm nhập và phát triển của các vi sinh vật gây bệnh sâu trong phổi.

Mặc dù cả hai bệnh đều có thể do virus và vi khuẩn gây ra, các loại vi sinh vật cụ thể và cơ chế gây bệnh có thể khác nhau. Viêm phổi có xu hướng liên quan đến các tác nhân có khả năng gây tổn thương trực tiếp đến nhu mô phổi và gây ra phản ứng viêm mạnh mẽ hơn.

Viêm phổi do nấm và các tác nhân không nhiễm trùng (hít sặc, hóa chất) ít phổ biến hơn so với viêm phế quản do các nguyên nhân tương tự.

3. Viêm phế quản có thể chuyển biến thành viêm phổi không?

Viêm phế quản, đặc biệt là thể cấp tính, hoàn toàn có khả năng chuyển thành viêm phổi nếu không được điều trị đúng cách hoặc nếu hệ miễn dịch của người bệnh suy yếu. Điều này xảy ra khi tình trạng viêm lan rộng từ các ống phế quản xuống các phế nang, nơi trao đổi khí trong phổi. Tại đây, vi khuẩn hoặc virus có thể tiếp tục sinh sôi và gây viêm nhiễm nặng hơn, khiến dịch mủ tích tụ trong các túi khí, gây ra viêm phổi. Quá trình này diễn ra âm thầm và thường bị bỏ qua vì triệu chứng ban đầu khá giống nhau.

Nguy cơ chuyển từ viêm phế quản sang viêm phổi tăng cao ở những đối tượng có hệ miễn dịch suy yếu như trẻ nhỏ, người cao tuổi, người mắc các bệnh mạn tính (đái tháo đường, tim mạch, COPD…), hoặc người hút thuốc lá lâu năm. Trong các trường hợp này, cơ thể không đủ khả năng loại bỏ mầm bệnh khỏi đường hô hấp, khiến vi khuẩn hoặc virus có thời gian và điều kiện để xâm nhập sâu hơn vào nhu mô phổi. Ngoài ra, nếu người bệnh chủ quan, tự điều trị sai cách, hoặc không nghỉ ngơi hợp lý thì cũng tạo điều kiện cho bệnh tiến triển nặng hơn.

Tuy không phải tất cả các ca viêm phế quản đều sẽ biến chứng thành viêm phổi, nhưng việc theo dõi triệu chứng kỹ lưỡng và điều trị đúng hướng là rất quan trọng. Khi có dấu hiệu sốt cao kéo dài, khó thở, ho ra đờm đặc có màu vàng, xanh hoặc lẫn máu, đau ngực khi thở sâu… thì người bệnh cần đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và can thiệp kịp thời. Sự chuyển biến từ viêm phế quản sang viêm phổi nếu phát hiện sớm vẫn có thể kiểm soát tốt, ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

4. So sánh mức độ nguy hiểm – bệnh nào nặng hơn?

Viêm phế quản và viêm phổi đều là các bệnh lý hô hấp, nhưng viêm phổi được đánh giá là nghiêm trọng và nguy hiểm hơn viêm phế quản.

Như đã trình bày ở trên, sự khác biệt về vị trí tổn thương cho thấy viêm phổi gây tổn thương sâu và trực tiếp đến chức năng hô hấp hơn viêm phế quản. Điều này dẫn đến các triệu chứng nặng nề hơn như ho (thường có đờm đặc màu vàng hoặc xanh, đôi khi lẫn máu), sốt cao, ớn lạnh, khó thở rõ rệt, đau ngực dữ dội (tăng lên khi ho hoặc hít thở sâu), thở nhanh và tim đập nhanh.

Mức độ nguy hiểm và biến chứng:

Viêm phế quản thường là bệnh nhẹ và tự giới hạn (nhất là viêm phế quản cấp). Phần lớn trường hợp hồi phục trong vòng 1–2 tuần. Tuy nhiên, nếu tái phát nhiều lần hoặc kéo dài trên 3 tháng, có thể chuyển sang viêm phế quản mạn tính, một biểu hiện của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).

Viêm phổi là tình trạng nghiêm trọng hơn do ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng trao đổi oxy của phổi. Nếu không điều trị kịp thời, có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm:

• Suy hô hấp cấp
• Tràn dịch màng phổi hoặc mủ màng phổi
• Nhiễm trùng huyết (nhiễm khuẩn lan vào máu)
• Áp-xe phổi
• Tử vong (đặc biệt ở người già, người suy giảm miễn dịch)

Đặc biệt, viêm phổi nguy hiểm hơn ở trẻ em, người lớn tuổi và những người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc mắc các bệnh nền mạn tính. Ở những đối tượng này, bệnh có thể tiến triển nhanh chóng và gây ra các biến chứng nghiêm trọng hơn.

5. Chẩn đoán phân biệt viêm phế quản và viêm phổi

Khi người bệnh đến khám vì ho nhiều, sốt, khó thở hoặc đờm đặc, bác sĩ không thể chỉ nhìn vào triệu chứng rồi kết luận người bệnh bị viêm phế quản hay viêm phổi ngay. Hai bệnh này có biểu hiện khá giống nhau, nên để chẩn đoán đúng, trước tiên bác sĩ sẽ thực hiện quá trình hỏi bệnh và nghe phổi bằng ống nghe để phát hiện âm bất thường.

Bác sĩ có thể hỏi bệnh nhân những vấn đề như:

• Thời gian bắt đầu ho, ho khan hay ho có đờm?
• Có sốt không? Sốt cao hay chỉ sốt nhẹ?
• Có khó thở, mệt mỏi, tức ngực không?
• Đờm có màu gì? Có mùi hôi không?

Chụp X-quang phổi là bước quan trọng nhất, giúp phân biệt rõ ràng nhất giữa viêm phế quản và viêm phổi.

• Viêm phế quản: X-quang phổi thường bình thường hoặc chỉ hơi dày thành phế quản.
• Viêm phổi: Sẽ thấy vùng mờ, đông đặc ở một phần nhu mô phổi, cho thấy có dịch và tế bào viêm trong phổi.

Hầu hết trường hợp nghi ngờ viêm phổi đều bắt buộc phải chụp X-quang để xác định và đánh giá mức độ.

Bác sĩ có thể chỉ định thêm một số phương pháp chẩn đoán khác:

• Xét nghiệm máu nếu người bệnh có sốt cao, tình trạng nặng hoặc để đánh giá có nhiễm trùng nặng không.
• Xét nghiệm đờm (nếu ho có đờm nhiều, bệnh kéo dài). Lấy mẫu đờm để xét nghiệm tìm vi khuẩn hoặc virus gây bệnh. Xét nghiệm này thường áp dụng cho người có bệnh nền, người già, trẻ nhỏ
• Kiểm tra mức độ oxy trong máu: Bác sĩ có thể đo bằng máy kẹp đầu ngón tay. Nếu oxy trong máu thấp, có thể bạn bị viêm phổi nặng cần nhập viện và thở oxy.

6. Hướng điều trị: Viêm phế quản và viêm phổi khác nhau ra sao?

6.1. Viêm phế quản 

Mục tiêu điều trị: Ưu tiên điều trị triệu chứng và nâng cao thể trạng

• Làm giảm các triệu chứng như ho, sốt, khó chịu
• Phục hồi sức đề kháng của cơ thể
• Ngăn ngừa tiến triển thành viêm phổi hoặc viêm phế quản mạn tính

Các biện pháp điều trị chính:

Phương pháp	Tác dụng
Nghỉ ngơi	Giúp cơ thể có thời gian hồi phục, giảm tiêu hao năng lượng
Uống nhiều nước	Giúp loãng đờm, dễ khạc ra ngoài
Sử dụng thuốc giảm triệu chứng	– Paracetamol hoặc ibuprofen: hạ sốt, giảm đau – Thuốc long đờm, giảm ho khi ho quá mức gây mất ngủ
Tăng cường miễn dịch tự nhiên	Dinh dưỡng đầy đủ, bổ sung vitamin C, kẽm, giữ ấm đường hô hấp

Viêm phế quản đa số là do virus, nên kháng sinh không phải lựa chọn đầu tay. Chỉ sử dụng kháng sinh khi có bằng chứng gợi ý nhiễm khuẩn thứ phát:

• Sốt cao kéo dài > 3 ngày
• Đờm đổi màu vàng/xanh kèm mùi hôi
• Người có bệnh nền hô hấp mạn tính như hen, COPD
• Bạch cầu tăng, CRP tăng, có dấu hiệu nhiễm khuẩn khi xét nghiệm máu

4.2. Viêm phổi 

Mục tiêu điều trị: Cần điều trị nguyên nhân và hỗ trợ toàn diện

• Loại bỏ tác nhân gây bệnh (vi khuẩn, virus, nấm…)
• Kiểm soát triệu chứng (sốt, khó thở, đau ngực…)
• Ngăn biến chứng nguy hiểm như suy hô hấp, nhiễm trùng huyết

Các phương pháp điều trị:

Nhóm điều trị	Tác dụng
Kháng sinh	Là nền tảng điều trị viêm phổi do vi khuẩn. Lựa chọn theo mức độ bệnh và kháng sinh đồ (nếu có)
Kháng virus	Áp dụng khi xác định nguyên nhân do virus (ví dụ cúm A/H1N1, RSV, adenovirus…)
Điều trị hỗ trợ	Hạ sốt, giảm đau, bù nước, thở oxy nếu cần
Nhập viện	Khi có các yếu tố nặng: khó thở nhiều, SPO₂ < 92%, huyết áp tụt, lẫn lộn ý thức hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao (Với trẻ nhỏ:  Khi có bất kỳ dấu hiệu nguy hiểm nào như: bỏ bú,nôn ói, co giật, li bì  -Thở nhanh hơn -Rút lõm lồng ngực -Trẻ có sốt hoặc sốt cao hơn)

Các trường hợp cần nhập viện hoặc theo dõi chặt chẽ:

• Trẻ sơ sinh, trẻ < 2 tuổi
• Người ≥ 65 tuổi
• Người có bệnh nền: tim mạch, đái tháo đường, COPD…
• Suy giảm miễn dịch
• Biểu hiện viêm phổi nặng hoặc không đáp ứng điều trị ngoại trú