Viêm thanh khí phế quản cấp (croup) là một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong độ tuổi từ 6 tháng đến 3 tuổi. Bệnh thường xuất hiện vào thời điểm giao mùa, gây ra những cơn ho khan, khàn tiếng và khó thở khiến nhiều phụ huynh lo lắng. Mặc dù phần lớn các trường hợp có thể tự khỏi sau vài ngày, nhưng nếu không được nhận biết và xử trí kịp thời, bệnh có thể diễn tiến nặng, gây tắc nghẽn đường thở và đe dọa sức khỏe của trẻ. Hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và cách chăm sóc sẽ giúp cha mẹ yên tâm hơn khi đối mặt với tình huống này.
Mục lục
Viêm thanh khí phế quản cấp là gì?
Viêm thanh khí phế quản cấp (Croup) là một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp trên, chủ yếu ảnh hưởng đến thanh quản, khí quản và đôi khi lan xuống cả phế quản. Bệnh thường do virus gây ra, phổ biến nhất là nhóm virus parainfluenza. Khi trẻ mắc bệnh, niêm mạc đường thở bị viêm và sưng nề, làm cho không khí đi qua khó khăn hơn, từ đó gây ra những triệu chứng đặc trưng như ho ông ổng, khàn tiếng và thở rít. Đây là những dấu hiệu dễ khiến phụ huynh lo lắng vì liên quan trực tiếp đến khả năng hô hấp của trẻ.
Croup có thể gặp ở nhiều lứa tuổi, nhưng trẻ từ 6 tháng đến 3 tuổi là nhóm dễ mắc nhất. Nguyên nhân là do đường thở của trẻ ở độ tuổi này còn rất hẹp, khi bị viêm và phù nề sẽ nhanh chóng gây khó thở. Bên cạnh đó, hệ miễn dịch của trẻ nhỏ chưa phát triển hoàn thiện, khiến cơ thể dễ bị virus tấn công hơn so với trẻ lớn hoặc người trưởng thành. Mặc dù phần lớn các trường hợp viêm thanh khí phế quản cấp thường lành tính và có thể tự khỏi sau vài ngày, nhưng nếu không được theo dõi sát sao, bệnh có thể tiến triển nặng, gây cản trở đường thở và nguy hiểm đến tính mạng. Vì vậy, việc hiểu rõ khái niệm cũng như đối tượng dễ mắc sẽ giúp phụ huynh cảnh giác và xử trí kịp thời.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Viêm thanh khí phế quản cấp (Croup) thường do virus gây ra, trong đó virus parainfluenza là nguyên nhân phổ biến nhất. Ngoài ra, một số loại virus khác như virus cúm, virus hợp bào hô hấp (RSV) hay adenovirus cũng có thể gây bệnh. Những loại virus này khi xâm nhập vào cơ thể sẽ làm viêm, phù nề niêm mạc vùng thanh quản, khí quản và phế quản, dẫn đến hẹp đường thở.
So với người lớn, trẻ nhỏ dễ mắc bệnh hơn do cấu trúc đường hô hấp còn hẹp, chỉ cần niêm mạc phù nề một chút cũng khiến không khí khó lưu thông. Bên cạnh đó, hệ miễn dịch của trẻ dưới 3 tuổi chưa phát triển hoàn thiện, chưa đủ khả năng chống lại nhiều loại virus, nên dễ bị nhiễm bệnh và bệnh thường diễn tiến nhanh hơn.
Ngoài nguyên nhân chính là do virus, một số yếu tố nguy cơ cũng góp phần làm bệnh xuất hiện hoặc nặng hơn:
- Thay đổi thời tiết đột ngột, nhất là khi trời lạnh hoặc chuyển mùa.
- Trẻ có cơ địa dị ứng hoặc tiền sử bệnh hô hấp như hen suyễn, viêm mũi dị ứng.
- Sinh non hoặc suy dinh dưỡng, khiến sức đề kháng kém.
- Môi trường sống ô nhiễm, nhiều khói bụi hoặc khói thuốc lá.
Những yếu tố này không trực tiếp gây bệnh nhưng làm tăng nguy cơ khởi phát và khiến tình trạng viêm trở nên nghiêm trọng hơn.
Triệu chứng điển hình – Dấu hiệu cần chú ý nhất
Triệu chứng của viêm thanh khí phế quản cấp có thể chia thành hai nhóm: nhóm triệu chứng sớm và phổ biến và nhóm dấu hiệu nặng, nguy hiểm cần xử trí ngay.
Các triệu chứng sớm và phổ biến
- Ho ông ổng: đặc trưng nhất là cơn ho khan, âm thanh to và vang, nghe giống như tiếng chó sủa. Đây là dấu hiệu rất đặc hiệu giúp phụ huynh nhận diện.
- Khàn tiếng: do thanh quản bị viêm, dây thanh âm sưng nề, làm giọng trẻ bị thay đổi, khàn đục hoặc khó phát ra âm rõ ràng.
- Sổ mũi, sốt nhẹ: giống như cảm cúm thông thường, thường xuất hiện trước khi trẻ ho và khó thở.
Các triệu chứng này thường xuất hiện vào ban đêm, làm trẻ ho nhiều, quấy khóc, ngủ không yên.
Các dấu hiệu nặng, cần can thiệp ngay
Một số trường hợp bệnh tiến triển nhanh và gây hẹp đường thở nghiêm trọng. Khi đó, phụ huynh cần đặc biệt chú ý những biểu hiện sau:
- Khó thở, thở rít khi hít vào: âm thanh rít, hú, xuất hiện ngay cả khi trẻ nghỉ ngơi, không vận động.
- Da tái, môi tím: biểu hiện của tình trạng thiếu oxy máu, rất nguy hiểm.
- Trẻ bứt rứt, quấy khóc liên tục hoặc lừ đừ, khó đánh thức: cho thấy trẻ đang thiếu oxy não hoặc mệt kiệt sức vì thở gắng sức.
Nếu thấy những dấu hiệu này, cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức để được hỗ trợ kịp thời, tránh biến chứng nguy hiểm.
Phân biệt với các bệnh khác
Do nhiều bệnh lý hô hấp ở trẻ nhỏ có biểu hiện gần giống nhau, phụ huynh thường dễ nhầm lẫn. Một số bệnh cần phân biệt với croup gồm:
- Viêm phế quản, viêm tiểu phế quản: cũng gây ho, khò khè, nhưng thường không có tiếng ho ông ổng đặc trưng và ít khàn tiếng.
- Dị vật đường thở: khởi phát đột ngột sau khi trẻ chơi hoặc ăn, thường kèm ho sặc, tím tái cấp tính.
- Hen phế quản: cơn khó thở xuất hiện tái đi tái lại, thường kèm thở khò khè thì thở ra, có tiền sử dị ứng hoặc gia đình có người bị hen.
Biến chứng nếu không được xử lý kịp thời
Phần lớn các trường hợp viêm thanh khí phế quản cấp lành tính, có thể tự khỏi sau 3-5 ngày nếu được chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, nếu chủ quan hoặc không xử lý kịp thời, bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm:
- Tắc nghẽn đường thở và thiếu oxy: do niêm mạc sưng phù nề, kết hợp với dịch tiết gây hẹp đường thở. Đây là biến chứng nguy hiểm nhất, có thể xuất hiện đột ngột, đặc biệt vào ban đêm.
- Viêm phổi hoặc nhiễm trùng lan rộng: viêm có thể tiến triển xuống đường hô hấp dưới, làm trẻ bị viêm phổi, viêm tiểu phế quản, khiến tình trạng khó thở trầm trọng hơn.
- Ngừng thở, tử vong: tuy hiếm gặp nhưng vẫn có thể xảy ra ở những trẻ có đường thở quá hẹp hoặc không được cấp cứu kịp thời.
Do đó, phụ huynh cần nhận biết sớm triệu chứng, theo dõi sát diễn tiến của trẻ và không nên tự ý dùng thuốc mà chưa có chỉ định của bác sĩ.
Chẩn đoán
Chẩn đoán viêm thanh khí phế quản cấp (croup) thường dựa chủ yếu vào thăm khám lâm sàng mà không cần làm nhiều xét nghiệm phức tạp. Bác sĩ sẽ:
- Hỏi bệnh sử: thời điểm xuất hiện triệu chứng, trẻ có sốt, ho, khó thở hay không; bệnh có xuất hiện về đêm; có tiền sử dị ứng hoặc bệnh hô hấp khác.
- Nghe tiếng thở: âm thanh ho ông ổng, tiếng thở rít khi hít vào là dấu hiệu gợi ý rõ ràng nhất.
- Quan sát nhịp thở và mức độ khó thở: trẻ có phải gắng sức khi thở, có co kéo hõm ức hay không.
Trong đa số trường hợp, chỉ cần thăm khám là đã đủ để xác định bệnh. Tuy nhiên, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm máu hoặc chụp X-quang cổ/ngực trong một số tình huống:
- Khi nghi ngờ có dị vật đường thở.
- Khi cần phân biệt với viêm phổi, viêm tiểu phế quản.
- Khi bệnh tiến triển nặng, cần đánh giá thêm tình trạng hô hấp.
Điều trị
Đây là phần mà phụ huynh đặc biệt quan tâm. Điều trị viêm thanh khí phế quản cấp phụ thuộc vào mức độ bệnh, có thể xử lý tại nhà nếu nhẹ, nhưng cũng có trường hợp cần nhập viện để được hỗ trợ.
Chăm sóc và xử lý tại nhà
Nếu trẻ chỉ có triệu chứng nhẹ (ho, khàn tiếng, sốt nhẹ, chưa khó thở rõ), phụ huynh có thể áp dụng các biện pháp sau:
- Cho trẻ nghỉ ngơi: hạn chế khóc hoặc vận động quá sức vì sẽ làm tình trạng khó thở nặng thêm.
- Giữ môi trường thoáng mát, không khói bụi: tránh khói thuốc lá, mùi hương nhân tạo gây kích ứng.
- Giữ ẩm không khí: có thể dùng máy tạo ẩm hoặc cho trẻ hít hơi ẩm từ phòng tắm có hơi nước ấm. Điều này giúp giảm co thắt và làm dịu niêm mạc.
- Bù nước đầy đủ: cho trẻ uống nước thường xuyên hoặc bú nhiều hơn để tránh mất nước do thở nhanh, sốt.
- Theo dõi chặt chẽ: đặc biệt vào ban đêm, vì triệu chứng thường nặng hơn lúc này.
Khi nào cần đưa trẻ đi cấp cứu ngay?
Phụ huynh cần hết sức cảnh giác và đưa trẻ đi bệnh viện ngay khi có những biểu hiện sau:
- Khó thở rõ rệt, trẻ thở rít ngay cả khi ngồi yên, không hoạt động.
- Tím tái môi hoặc mặt, biểu hiện thiếu oxy.
- Không ăn uống được, nôn ói liên tục, cơ thể mất nước.
- Trẻ lừ đừ, khó đánh thức hoặc quấy khóc dữ dội không dỗ được.
Đây là những dấu hiệu cho thấy bệnh đã ở mức độ nặng, có nguy cơ gây tắc nghẽn đường thở.
Điều trị tại bệnh viện
Khi nhập viện, bác sĩ sẽ đánh giá mức độ bệnh và chỉ định điều trị phù hợp:
- Thuốc corticoid dạng uống hoặc khí dung: giúp giảm viêm, làm đường thở bớt phù nề, cải thiện nhanh triệu chứng.
- Adrenaline khí dung: áp dụng trong trường hợp nặng, giúp làm giảm sưng phù tạm thời và cải thiện thông khí.
- Hỗ trợ thở oxy: khi trẻ có dấu hiệu thiếu oxy.
- Truyền dịch: nếu trẻ không thể uống được hoặc mất nước nhiều.
Nhờ những phương pháp này, đa số trẻ hồi phục tốt sau vài ngày điều trị.
Phòng ngừa viêm thanh khí phế quản cấp
Dù không thể ngăn ngừa hoàn toàn, phụ huynh vẫn có thể giảm nguy cơ mắc bệnh cho trẻ bằng cách:
- Tiêm vắc xin: đặc biệt là vắc xin phòng cúm và sởi, vì đây là những virus có thể gây croup.
- Vệ sinh cá nhân: rửa tay thường xuyên, che miệng khi ho/hắt hơi để hạn chế lây lan.
- Giữ ấm cơ thể: nhất là khi thời tiết thay đổi, mùa lạnh.
- Dinh dưỡng hợp lý: bổ sung vitamin, khoáng chất để tăng sức đề kháng.
- Tránh khói bụi, khói thuốc lá: vì đây là yếu tố kích thích đường thở.
Viêm thanh khí phế quản cấp là bệnh thường gặp ở trẻ nhỏ, đa số trường hợp diễn tiến nhẹ và có thể tự khỏi. Tuy nhiên, vẫn có nguy cơ diễn biến nặng gây tắc nghẽn đường thở, thậm chí đe dọa tính mạng. Do đó, phụ huynh cần:
- Nhận diện sớm các triệu chứng đặc trưng.
- Biết cách chăm sóc tại nhà đúng cách.
- Đưa trẻ đi khám ngay khi có dấu hiệu nặng.
Chủ động phòng bệnh bằng tiêm vắc xin, vệ sinh cá nhân và tăng cường sức đề kháng sẽ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ sức khỏe cho trẻ.